Zaduszki – co to za święto? Historia Dnia Zadusznego i Święta Zmarłych

W artykule opiszemy historię ustanowienia Zaduszek. Znajdziesz tu także informacje o pochodzeniu niektórych tradycji oraz dowiesz się, jak zmieniały się one na przestrzeni lat. Przeczytaj i dowiedz sie więcej na ten temat!

Dzień Zaduszny to nie Uroczystość Wszystkich Świętych

Według nauk Kościoła Katolickiego w dniu 1 listopada powinno się wspominać Wszystkich Świętych, czyli każdego, który już został zbawiony. Chociaż każdy, kto został zbawiony, umarł, to nie wszyscy, którzy odeszli zostali zbawieni. Właśnie dlatego 2 listopada miał być oddzielnym świętem, podczas którego wspomina się bliskie osoby, które odeszły.

Obchody Zaduszek są znacznie mniej radosne oraz uroczyste niż ma to miejsce w trakcie Uroczystości Wszystkich Świętych. 2 listopada miał pozostać dniem refleksji nad przemijaniem ludzkiego życia oraz zachęcać wiernych, by dążyli do świętości.

Chociaż obecnie wiele osób rezygnuje z celebracji Dnia Zadusznego, w przeszłości wiązało się z nim wiele tradycji. W dalszej części artykułu znajdziesz informacje o obrzędach przeprowadzanych w różnych regionach Polski.

Historia dnia zadusznego

Początków tradycji Zaduszek należy szukać we wczesnym średniowieczu. Wówczas mnisi każdego roku odprawiali w swoich klasztorach nabożeństwa w intencji zmarłych zakonników. W VII wieku Izydor z Sewilli zalecił przeprowadzanie takich obrzędów, a dwieście lat później w wielu opactwach zaczęto odprawiać msze za wszystkich zmarłych chrześcijan, a nie jedynie mnichów.

W 998 roku Odylon, czyli ówczesny opat klasztoru benedyktyńskiego zlokalizowanego w Cluny postanowił ustanowić dzień 2 listopada dedykowanym modlitwom za dusze wszystkich wiernych, którzy odeszli. Jego decyzja weszła w życie nie tylko w tym opactwie, ale także we wszystkich świątyniach przynależących do kongregacji kluniackiej. Następnie zwyczaj został przejęty przez kolejne zakony – cystersów i kartuzów, a w XII wieku także przez polskich zakonników, na co istnieją wiarygodne dowody.

Oficjalnie Dzień Zaduszny wprowadzono do kalendarza i liturgii rzymskiej dopiero w 1311 roku. Stopniowo Zaduszki zaczęto obchodzić w kolejnych regionach, a finalnie w całym Kościele Katolickim.

Zaduszki – zwyczaj pochodzący z pogaństwa

Chociaż obecnie Zaduszki są obchodzone w całym Kościele Katolickim po Dniu Wszystkich Świętych, wywodzą się one z czasów przedchrześcijańskich oraz wierzeń pogańskich. Jesienne uroczystości, podczas których wspominano zmarłych, były odprawiane przez Słowian zachodnich, Celtów i Germanów. Zwyczaje zaduszkowe w większości wywodzą się z żałobnych obrzędów pogańskich z niektórymi elementami tradycji przedchrześcijańskich.

W ówczesnych czasach w różnych kulturach oraz społecznościach wierzono, że śmierć jedynie zmienia sposób bytowania, a nie prowadzi do całkowitego unicestwienia człowieka. Zakładano istnienie życia pozagrobowego i dopuszczano możliwość pośmiertnej aktywności dusz, a nawet powrotu zmarłych do wcześniejszego życia. Kult przodków był wyjątkowo silny w czasach pogańskich. Według wierzeń pogan bliscy z zaświatów mieli moc, by przyczynić się do powodzenia lub nieszczęścia osób na ziemi. Właśnie dlatego podczas Zaduszek starano się zaspokoić potrzeby umarłych, by uzyskać ich przychylność oraz zapewnić sobie pomyślność.

Obchody Święta Zmarłych w Polsce

W XIX-wiecznej Polsce, zwłaszcza w jej wschodniej części odprawiano celebracje ofiarne, którym towarzyszyło przywoływanie dusz umarłych. Wówczas nazywano je pominalnymi sobotami, pominkami, diedami lub dziadami. To właśnie one były inspiracją wielkiego pisarza Adama Mickiewicza podczas pisania „Dziadów”. Kult zmarłych był obecnych niemalże podczas wszystkich uroczystości, jednak z czasem wszystkie zwyczaje przeniesiono na Dzień Zaduszny.

Obecnie podczas Zaduszek wierni odwiedzają groby swoich zmarłych przodków i zapalają na nich znicze. Jednak czy wiesz, skąd pochodzi ten zwyczaj? W czasach przedchrześcijańskich ogniska rozpalano na rozstajach dróg, obejściach oraz mogiłach. Zdaniem płomieni było wskazanie odpowiedniej drogi do domu, ogrzanie dusz błąkających się po świecie, a także chronienie ich przed złymi mocami.

W poszczególnych częściach Polski obchody Dnia Zadusznego nieco różniły się od siebie. Na wschodzie przygotowywano uczty na grobach lub w domach żałobników, by pomóc umarłym osiągnąć spokój oraz zapewnić sobie ich przychylność. Z kolei w zachodniej części kraju wierni przynosili specjalnie wypiekany na tę okazję chleb pod kościoły oraz na cmentarze, by podarować go żebrakom. Wówczas wierzono, że takie osoby mają kontakt z zaświatami, dlatego proszono ich o modlitwę w imieniu bliskich, którzy odeszli.

Noc zaduszkowa – obchody święta

W polskiej kulturze ludowej ogromne znaczenie odgrywała noc z 1 na 2 listopada, czyli noc zaduszkowa. Uważano, że właśnie wtedy uwalniane są dusze zmarłych z czyśćca, by powrócić na ziemię. Miały one błąkać się na cmentarzach, w kościołach domach oraz na rozstajach dróg, gdzie szukały pomocy, ofiary bądź modlitwy. W niektórych regionach kraju wierzono, że wieczorem 1 listopada dusze zmarłych dzieci pojawiają się w ciałach ptaków, a w Zaduszki obserwują obrzędy na cmentarzach.

Wierni starali się nie wychodzić z domu podczas nocy zaduszkowej, ponieważ obawiali się, że na drogach straszą przybyli z zaświat zmarli. Muzyka oraz śpiew były wówczas zakazane, a w wielu regionach zamykano nawet karczmy. Szczególnie nie zbliżano się do kościoła, gdyż wierzono, że właśnie tej nocy duchy zmarłych przychodzą na mszę odprawianą przez księży, którzy odeszli. Do obserwowania tego imponującego wydarzenia upoważniano jedynie garstkę najbardziej pobożnych wiernych.

W wieczór zaduszkowy przygotowywano jedzenie i alkohol, które następnie stawiano na progu dla bliskich, którzy odeszli. By nie przestraszyć odwiedzających dom dusz powstrzymywano się od wykonywania niektórych czynności, w tym między innymi cięcia sieczki, przędzenia i tkania, maglowania, wylewania pomyj, spluwania, deptania kapusty czy klepania masła.

Duchy zmarłych przybywały do miejsc, w których spędzały czas za swojego życia. Ich obecność mogła mieć różne formy i objawiać się na przykład stukaniem, skrzypieniem podłóg oraz mebli, otwieraniem drzwi i furtek, szumem, iskrami w kominie, ale także śladami w popiele. Niekiedy pojawiały się jako światełka, ogniki lub cienie, a najwięksi szczęśliwcy mogli zobaczyć je w swojej dawnej postaci.

Zaduszki to święto, które wiele osób przestało celebrować, a to właśnie w ten dzień należy modlić się za dusze swoich bliskich oraz poświęcić refleksji. By móc poczuć większą więź ze swoimi przodkami, warto o nich pomyśleć i przygotować dom na odwiedziny ich dusz.

Zobacz także:

• Obrzęd Dziadów – zwyczaj ludowy Słowian
• 1 listopada obchodzimy uroczystość Wszystkich Świętych
• Żałoba – cytaty o nieuchronności śmierci i przemijaniu. Najlepsze cytaty na ostatnie pożegnanie. 
• Co to jest śmierć? Jak radzić sobie z tym trudnym tematem?
• Modlitwa za zmarłego męża, za duszę w czyśćcu. Codzienna modlitwa wdowy
• Żałoba po dziadku – ile trwa, jakie są etapy, jak się wtedy ubierać?